با گذشت 200 سال و استفاده روز افزون از تجهیزات الکتریکی، همواره نصب و راه‌اندازی دستگاه‌های الکتریکی با خطرات و آسیب‌های مرگبار همراه بوده است. از جمله خطراتی که در راه‌اندازی این قبل تجهیزات، انسان و محیط را ناامن نموده است می‌توان به اتصلات کوتاه قطعات الکتریکی، نواسانات ولتاژ و جریان، برق گرفتگی و غیره اشاره نمود. در نتیجه این اتفاقات، مهندسین برق قدرت تصمیم به طراحی و مونتاژ تابلو برق و تهیه تجهیزات ایمنی آن گرفتند. تابلو برق درواقع از محفظه‌هایی تشکیل شده است که تمام تجهیزات الکتریکی در آن قرار می‌گیرد تا دسترسی به این دستگاه‌ها برای همه افراد به راحتی انجام نشود و خطر برق‌گرفتگی افراد کاهش یابد.

نصب تابلو برق

تابلو برق‌ها از نظر ساختار و عملکرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دسته‌های تابلو برق از ویژگی و استاندارهای متفاوتی فنی و ایمنی جهت نصب در ساختمان‌ها و محیط‌های صنعتی دارند. یکی از نکات قابل توجه قبل از خرید تجهیزات برق صنعتی، شناخت استانداردهای بین‌المللی در مورد حفظ ایمنی پرسنل و تجهیزات می‌باشد و توجه به خرید دستگاهی که موارد ایمنی و فنی را رعایت کرده باشد. چراکه اصلی ترین مراحل طراحی، نصب و بهره‌برداری از سیستم‌های الکتریکی رعایت قوانین و استاندارهای مشخص شده برای تابلو برق‌ها می‌باشد.

حریم ایمن تابلو برق

سازمان‌ها و مراجع بین‌المللی مربوط به حفظ ایمنی کارکنان و وضع کننده قوانین مربوط به تابلو برق‌ها، از استاندارها و الزامات حیاتی جهت حفظ ایمنی بهتر و افزایش بهره‌وری از این تجهیزات را وضع می‌کنند. از جمله سازمان‌های معتبر در این حوزه می‌توان به کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC)، انجمن ملی حفاظت از آتش (NFPA)، موسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) و سازمان ملی استاندارد ایران (ISIRI) اشاره نمود. از جمله کلیدی‌ترین استاندارهای بهره‌مندی از سیستم‌های الکتریکی، رعایت فصول و حریم ایمن تجهیزات برقی می‌باشد. در ادامه به فواصل مشخص شده برای نصب و سرویس تابلوها می‌پردازیم.

نوع تابلو برق

کاربری

 حداقل فاصله جلوی تابلو

فاصله جانبی

فاصله پشت تابلو

مرجع قانونی و فنی

تابلو توزیع ساختمان (فشار ضعیف)

واحدهای مسکونی، تجاری، اداری

80 تا 100 سانتی‌متر

حداقل 20 سانتی‌متر

در صورت سرویس‌پذیری پشت:حداقل 40 سانتی‌متر

مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان / ISIRI 7404

تابلو فرمان و کنترلی

مراکز کنترل، خطوط تولید

 100 تا 120 سانتی‌متر حداقل 30 سانتی‌متر در صورت نیاز به دسترسی: حداقل 60 سانتی‌متر ISIRI 21499 / آیین‌نامه تأسیسات الکتریکی وزارت نیرو

تابلو MCC (مرکز کنترل موتورها)

کارخانجات، تأسیسات صنعتی

120 تا 150 سانتی‌متر

حداقل 60 سانتی‌متر

حداقل 60 سانتی‌متر (در صورت دسترسی از پشت)

آیین‌نامه بهره‌برداری و نگهداری وزارت نیرو

بررسی انواع تابلو برق و الزامات حریم ایمن آن‌ها

تابلو برق‌ها در انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند که بستگی به کاربرد، سطح ولتاژ و نوع تجهیزات داخلی آن‌ها دارد. هر یک از این دسته‌ها نیازمند درنظر گرفتن حریم فیزیکی مشخص و مطابق با استاندارهای فنی و بین‌المللی خود دارند. در طراحی سیستم‌های قدرت و کنترل، توجه به نوع تابلو برق و رعایت الزامات آن مستقیما بر مواردی همچون بهره‌برداری، ایمنی و تعمیر تابلو برق تاثیر گذار می‌باشد. در ادامه به معرفی انواع تابلو برق و حریم فیزیکی مشخص شده برای هرکدام، می‌پردازیم.

تابلوهای توزیع

تابلوهای توزیع وظیفه تقسیم و پخش انرژی الکتریکی در بخش‌های مختلف یک واحد صنعتی یا ساختمانی را بر عهده دارند. این تابلوها اغلب در سطح ولتاژ فشار ضعیف (زیر ۱۰۰۰ ولت) عمل می‌کنند و شامل کلیدهای حفاظتی، فیوزها و تجهیزات اندازه‌گیری می‌باشند. طبق استانداردهای IEC 61439 و مقررات ملی ساختمان، فاصله ایمن روبروی این تابلوها باید حداقل ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر باشد تا امکان دسترسی ایمن برای اپراتور و تکنسین‌ها فراهم گردد.

تابلوهای فرمان

تابلوهای فرمان برای کنترل و مدیریت عملکرد تجهیزات مختلف از جمله موتورها، شیرهای برقی، سنسورها و خطوط تولید به کار می‌روند. این تابلوها معمولاً شامل تجهیزاتی نظیر PLC، تایمر، کنتاکتور، رله و مدارهای کنترلی می‌باشند و به‌دلیل پیچیدگی بیشتر، نیازمند فضای نصب بزرگ‌تر جهت دسترسی آسان برای تعمیر، توسعه یا عیب‌یابی هستند. مطابق با NFPA 70E و ISIRI 21499، حداقل فاصله ایمن در جلوی این تابلوها حدود ۱۲۰ سانتی‌متر توصیه می‌شود.

تابلوهای مرکز کنترل موتور

تابلوهای MCC به منظور راه‌اندازی، کنترل و حفاظت موتورها در محیط‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تابلوها معمولاً چندین بخش (قسمت) دارند و به دلیل تراکم بالای تجهیزات و جریان‌های بالا، نیاز به دسترسی آسان و سریع جهت انجام سرویس‌های دوره‌ای، تعویض قطعات و بررسی وضعیت عملکرد دارند. برای این نوع تابلوها، فاصله ایمن جلو بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و حداقل ۶۰ سانتی‌متر از طرفین و پشت (در صورت نیاز به دسترسی پشت تابلو) توصیه می‌شود.

نکات حفظ ایمنی در نصب تابلو برق

  • قبل از هرگونه اقدام جهت نصب و یا تعمیر تابلو برق‌ها، برق کل مدار را قطع کنید.
  • متخصصین برقکار از تجهیزات حفاظت فردی مانند دستکش عایق برق، کفش ایمنی و عینک محافظ استفاده نمایند.
  • در نصب تابلو برق از امکان دسترسی آسان به آن اطمینان حاصل فرمایید تا در مواق اضطراری دچار مشکل نشوید.
  • هرگونه مواد قابل اشتعال را در نزدیکی تابلو برق‌ها قرار ندهید.
  • تابلو برق باید به درستی به زمین وصل شود تا در صورت بروز نشتی جریان، از برق‌گرفتگی جلوگیری شود.
  • تابلو برق به دور از رطوبت، گرد و غبار، مواد شیمیایی و غیره نصب شود.
  • استفاده از کفپوش عایق در اطراف تابلو برق برای جلوگیری از برق‌گرفتگی افراد ضروری است.
  • فاصله مناسب تابلو برق از زمین و سقف باید رعایت شود تا ایمنی بیشتری فراهم شود.
  • تمام قطعات و سیم‌های تابلو برق باید به درستی برچسب‌گذاری شوند تا در شناسایی و عیب‌یابی آنها مشکلی پیش نیاید.
  • علائم هشداردهنده مناسب باید در اطراف تابلو برق نصب شوند تا افراد را از خطرات احتمالی آگاه کنند.
  • تابلوهای برق باید به طور دوره‌ای توسط متخصصان بررسی و عیب‌یابی شوند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
  • پرسنل باید در مورد نحوه کار با تابلو برق و نکات ایمنی آموزش‌های لازم را دیده باشند.
  • کپسول آتش‌نشانی CO2 باید در نزدیکی تابلو برق نگهداری شود تا در صورت بروز آتش‌سوزی بتوان از آن استفاده کرد.
  • از تجمع افراد در اطراف تابلو برق و ایجاد مزاحمت برای کارگران جلوگیری شود.
  • هیترها و تجهیزات گرمایشی تابلو برق باید به طور مرتب بررسی شوند تا از ایجاد رطوبت و آسیب به تجهیزات جلوگیری شود.
  • هنگام طراحی، ساخت و نصب تابلو برق باید استانداردهای مربوطه رعایت شوند.
  • کلیدهای مدار شکن باید به درستی کار کنند و در صورت نیاز به راحتی قابل قطع و وصل باشند.
  • اتصالات در تابلو برق باید محکم و ایمن باشند و سیم‌ها و کابل‌ها به درستی عایق‌بندی شوند.
  • تابلو برق باید مجهز به سیستم‌های حفاظتی اضطراری مانند کلیدهای قطع اضطراری، فیوزهای حفاظتی و رله‌های جریان بالا باشد.

راه‌های ارتباطی نیک صنعت