علائم اختصاری برق

نقشه‌ها از مهم‌ترین ابزارهای انتقال اطلاعات مکانی و فنی در حوزه‌های مختلف مهندسی و صنعت هستند. به دلیل حجم بالا اطلاعاتی که در یک نقشه باید ارائه شود، استفاده از علائم اختصاری برق و نمادها نقش بزرگی در حفظ دقت  و خوانایی اطلاعات صنعتی ایفا می‌کند. با توجه به کاربرد گسترده نقشه‌ها در زمینه‌های مختلف، علائم اختصاری به صورت تخصصی برای هر نوع نقشه طراحی و استاندارد شده است. در این مقاله سعی نمودیم پرکاربردترین علائم اختصاری در نقشه‌های صنعتی را جمع آوری کرده و مجموعه نمادهای مشخص شده توسط استاندارد IEC در اختیار شما بگذاریم.

اهمیت نماد و علائم اختصاری در نقشه صنعتی

نقشه‌های صنعتی یکی از ابزارهای اصلی مهندسین و طراحان در راه‌اندازی پروژه‌های اتوماسیون صنعتی می‌باشد. با استفاده از این نقشه‌های می‌توان به راحتی به مدیریت تاسیسات، کارخانه‌ها و خطوط دولید پرداخت. حجم بالای اطلاعات فنی و پیچیدگی تجهیزات، استفاده از نمادهای اختصاری و استاندارد را ضروری می‌کند. با استفاده از این علائم می‌توان مسیرها، تجهیزات، شبکه‌ها و سیستم‌های داخل پروژه را شناسایی و تحلیل نمود.

علائم اختصاری نقشه صنعتی

در نقشه‌های صنعتی، نمادها جهت نمایش تجهیزات، خطوط انتقال، سیستم‌های ایمنی و کنترل و همچنین عناصر تخصصی فرآیندی استفاده می‌شوند. این نمادها می‌توانند طبق استاندارهای بین‌المللی مانند IEC، ISO و ANSI تعیین شده باشند. ما در این مقاله نمادها را براساس استاندارد IEC تهیه نموده‌ایم.

نام وسیله	علائم اختصاری	نام وسیله	علائم اختصاری
لامپ lamp		هوشمند auto
چراغ دیواری Wall light		سیم‌پیچی سه‌گانه 3-wdg
ولت‌متر Voltmeter		سیم‌پیچی دوگانه 2-wdg
سیم نول Neutral		مبدل converter
سیم زمین earth		پل یکسوساز bridge rectifier
فیوز fuse		فاصله gap
کلید مینیاتوی MCB		جداساز isolator
کلید موتوری MPCB		قطع کننده circuit breaker
موتور الکتریکی Electric Motor		راکتور القایی choke reactor
سیم پیچی موتور تک فاز Single-Phase Motor Winding		خورشیدی photo voltaic
موتور سه فاز  Three-Phase Motor		فتوسنسور photo conductive device
آمپر متر  Ammeter		ترانزیستور بیس N Unijunction transistor with n type base
ولت متر Voltmeter		کانال تخلیه‌ای IGFET N-Channel Depletion
وات متر Wattmeter		کانال افزایشی IGFET N CHANNEL ENHANCEMENT
مبدل جریان Current Transformer		کانال یونی‌پولار JUGFET n channel
کلید وصل و قطع On/Off Switch		حافظه با دسترسی ترتیبی sequential access storage
کنتاکت بسته NC Contact		حافظه آنلاین on-line storage
کنتاکت باز NO Contact		حافظه با دسترسی مستقیم direct access storage
باتری cell battery		داده data
ولتاژ مستقیم dc supply		تصمیم decision
ولتاژ متناوب ac supply		فرآیند process
سیم محافظ‌‌ دار screened conductor		وقفه ترمینال terminal interrupt
شیلد screen		رابط connector
گذرگاه crossing		استخراج extract
تقاطع junction		ادغام merge
انشعاب common		عملیات کمکی auxiliary operation
آنتن antenna		عملیات دستی manual operation
دو پایانه two port		فرایند تعریف شده predefined process
خروجی out port		آماده‌سازی preparation
بلندگو loud speaker		حافظه داخلی internal storage
میکروفون microphone		داده‌های ذخیره شده stored data
بدنه frame		ورودی دستی manual input
ترمیستور thermistor		نمایشگر display
کنتاکت متحرک moving contact		سند document
آمپدانس کلی general impedance		مرتب‌سازی sort
متغییر variable		تجمیع collate
انشعاب در شبکه tapping		محدودیت limit
خازن cappacitor		حلقه loop
از پیش تعیین شده pre-set		انتقال کنترل control transfer
قطب‌دار polarised e.g. electrolytic		دیسک مغنایسی magnetic disk
منبع ولتاژ ایده‌آل ideal voltage source		حافظه غیر فعال off-line storage
سیگنال signal		دیود Diode
نوسان‌ساز oscillator		القاگر inductor
پالس یا جریان current or pulse		خط هوایی overhead line

دانلود فایلPDF جامع علائم اختصاری استاندارد IEC

متخصصان، دانشجویان و حتی تکنسین‌ها جهت استفاده از علائم اختصاری به شکل صحیح و حرفه‌ای، لازم است منابع و آموزش‌های تخصصی در اختیار داشته باشند. از جمله معتبرترین استاندارهای جهانی در حوزه تعیین علائم اختصاری برق می‌توان به IEC 60617 اشاره نمود. جهت دریافت فایل PDF جامع از نمادهای الکتریکی توسط استاندارد IEC می‌توانید از لینک زیر اقدام به دانلود آن نمایید.

کاربرد نمادها در نقشه صنعتی

نمادها در نقشه‌های صنعتی صرفا نشانه‌های تصویری نیستند، بلکه زبان مشترک صنعت محسوب می‌شوند. آن‌ها در طراحی ،ارتباط تیم‌ها، تعمیرات تابلو برق، ایمنی، آموزش و اتوماسیون نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. بدون استفاده از نمادهای استاندارد، نقشه صنعتی قابل درک و استفاده نخواهد بود. در ادامه به کاربرد علائم اختصاری برق در نقشه‌های صنایع مختلف می‌پردازیم.

طراحی و مهندسی فرآیند

جهت طراحی کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی مانند پالایشگاه‌ها و کارخانجات تولیدی، نقشه‌های فرآیندی و یا P&ID تهیه می‌شود. در این نقشه‌ها نمادها جهت نمایش خطوط انتقال و ابزار دقیق و همچنین تجهیزات مصرفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهندس طراح می‌تواند بدون توضیحات طولانی تنها با مشاهده نمادها، فرآیند و جریان موارد را درک کند. در ادامه مفهوم نماد تجهیزات پر کاربرد را شرح می‌دهیم.

• پمپ (Pump): جریان مایعات را منتقل می‌کند.
• کمپرسور(Compressor): این دستگاه گازها را فشرده می‌سازد.
• مخزن (Tank): ذخیره مایعات یا مواد شیمیایی
• دیگ بخار(Boiler): تولید بخار برای فرآیندها.
• مبدل حرارتی (Heat Exchanger): انتقال حرارت بین دو سیال.
• برج خنک‌کننده (Cooling Tower): کاهش دمای سیال با تبخیر آب.

ارتباط بین تیم‌های مختلف

در پروژه‌های صنعتی، مهندسان مکانیک، برق، ابزار دقیق و عمران باید با هم هماهنگ باشند. استفاده از نمادهای استاندارد در نقشه‌ها باعث می‌شود همه تیم‌ها زبان مشترک تصویری داشته باشند.

اتوماسیون و کنترل فرآیند

در سیستم‌های کنترل صنعتی، نقشه‌ها شامل نمادهای ابزار دقیق و سیگنال‌های کنترلی هستند. این نمادها مسیر سیگنال‌ها، ارتباط بین حسگرها و عملگرها و همچنین منطق کنترلی را نشان می‌دهند. بدون این نمادها، طراحی و اجرا سیستم‌های اتوماسیون صنعتی عملا غیر ممکن خواهد بود.

آموزش و مستند‌سازی

نقشه‌های صنعتی همراه با نمادها، به عنوان مراجع اموزشی برای مهندسین و تکنسین‌های جدید استفاده می‌شود. شرکت‌ها و آموزشگاه‌های معتبر، نقشه‌ها را با نمادهای استاندارد نگه‌داری می‌کنند. شناخت و استفاده از این نمادها در زمان آموزش اتوماسیون صنعتی بسیار مهم است و لازمه‌ی مطالعه بدون مشکل نقشه‌های آموزشی می‌باشد.

ایمنی و مدیریت ریسک

تکنسین‌ها هنگام تعمیر تجهیزات یا رفع خطاها از نقشه‌های صنعتی استفاده می‌کنند. وجود نمادها در نقشه باعث می‌شود افراد به سرعت محل تجهیزات، نوع خطوط و ارتباطات کنترلی را شناسایی کنند.