دانشنامه صنعتی

اتوماسیون صنعتی پر از عبارات،‌ اصطلاحات و کلماتی است که شاید برای برخی از افراد تازگی داشته باشند. در این مقاله تلاش شده تا تمامی این واژگان، یکجا گردآوری شوند و توضیح مختصری درباره هرکدام از آن ها داده شود. اگر شما هم فکر می کنید می توانید به این لیست چیزی اضافه کنید برای ما زیر همین مطلب کامنت بگذارید.

واژه‌نامه اتوماسیون صنعتی

1- پی ال سی (plc): مخفف کلمه PROGRAMMABLE LOGIC CONTROLLER بوده و نوعی کنترل کننده منطقی برنامه پذیر می باشد.

2- اچ ام آی (HMI): مخفف کلمه HUMAN MACHINE INTERFACE بوده و به معنای ارتباط بین انسان و ماشین است.

3- اینورتر (VFD): اینورتر یا درایو مخفف کلمهVARIABLE FREQUENCY DRIVE بوده و دستگاهی است که می تواند جریان مستقیم را به جریان متناوب تبدیل کند و همچنین دور (سرعت) موتور را از طریق فرکانس و ولتاژ اعمال شده کنترل کند.

4- رله (RLY): مخفف کلمه RELAYبوده و نوعی کلید الکتریکی سریع و هوشمند است که با هدایت یک مدار الکتریکی دیگر باز و بسته می‌شود.

5- سنسور (SENSOR): سنسور یا حسگر از کلمه SENS به معنی حس کردن گرفته شده و می تواند یک کمیت فیزیکی را به سیگنال الکتریکی تبدیل کند.

6- کنترلر دما یا TEMP CONTROLLER)): وسیله ای است که برای ثابت نگه داشتن دما و کنترل دمای محیط استفاده می شود.

7- منبع تغذیه (POWER SUPPLY): منبع تغذیه یا پاور وظیفه تامین انرژی الکتریکی را برای مصرف کننده به عهده دارد.

8- انکودر (ENCODER): انکودر یا رمزگذار سنسوری است که حرکت مکانیکی را به سیگنال‌های دیجیتال تبدیل می‌‍کند.

9- کنتاکتور (Contacteur): یک سوییچ (رله) کنترل‌شده الکتریکی است که برای کلید زنی مدار الکتریکی قدرت استفاده می‌شود.

10- شستی (push button): نوعی کلید است که با فشار دادن فعال می‌شوند و در لحظه تحریک جریان را از خود عبور می‌دهند.

11- فیوز(fuse) : یک وسیله حفاظتی است که در مدارات الکتریکی کاربرد دارد و آن‌ها را در برابر افزایش بیش از حد جریان الکتریکی محافظت می‌کند.

12- کابل (cable): کابل با نام‌های شاه سیم، طناب، سیم هم نامیده می شود که به صورت به هم پیچیده هستند که هم برای بالا بردن و کشیدن اجسام و هم برای هدایت جریان برق از آن استفاده می شود.

13- لودسل (load cell): یک نوع سنسور الکتریکی است که می تواند وزن یک جسم را اندازه‌گیری کند و یک سیگنال الکتریکی ضعیف در حد میلی‌ولت در خروجی خود تولید کند.

14- موتور الکتریکی (electric motor): یا الکتروموتور نوعی ماشین است که انرژی الکتریکی را به انرژی مکانیکی تبدیل می‌کند.

15- سافت استارتر (soft starter): به معنای راه اندازی نرم است که این دستگاه میتواند از طریق ولتاژ یک موتور الکتریکی را به صورت نرم و روان راه اندازی کند.

بیشتر بخوانید: تفاوت سافت استارتر و اینورتر چیست؟ (به زبان ساده)​

16- سروو موتور (servo motor): یک موتور خاص به همراه یک سنسور خاص است که می تواند موقعیت زاویه‌ای و خطی دقیق، سرعت و شتاب و پوزیشن های پیچیده را کنترل کند.

17- مولد ای سی یا ac generator: این مولد ماشین الکتریکی چرخانی است که توان مکانیکی را به توان الکتریکی ac تبدیل می‌کند.

18- داکت (duct): یک کانال پلاستیکی درب‌دار است که برای محافظت و انتقال کابلها از ان استفاده می‌شود.

19- بیمتال (bimetal): برای حفاظت از موتورهای الکتریکی در مقابل اضافه بار از رله های حرارتی (بی متال) استفاده می شود.

بیثشتر بخوانید: تفاوت بیمتال و کلید حرارتی چیست؟

20- کنترل بار (Load control): کنترل بار وسیله ای است که وظیفه دارد موتورهای الکتریکی را در برابر جریان اضافه محافظت کند یعنی در صورت ایجاد اضافه بار، جریان مدار را قطع می‌کند.

21- کنترل فاز (phase control): جهت حفاظت از الکتروموتورها در برابر اختلالات ولتاژ استفاده می‌شود.

22- کلید محافظ جان یا RCCB یا RCD: نوعی کلید است که اگر اختلافی بین جریان رفت و برگشت بوجود بیاید مدار را قطع می‌کند.

بیشتر بخوانید: کلید نشتی جریان (کلید محافط جان) چیست؟

23- ترمینال برق (کانکتور برق): کار اصلی این وسیله، وصل کردن غیر دائمی حداقل 2 سیم برق به یکدیگر است.

24- ریل مینیاتوری (Miniature rails): قطعه‌ای آهنی و پرکاربرد است که برای قراگیری کلیه تجهیزات صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

25- گیربکس یا جعبه دنده خودکار (Automatic gearbox): تعداد زیادی چخ دنده که روی هم سوار می شوند و بسته به فعالیت هر چرخدنده، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ دنده‌ها مشخص می‌شود.

26- کوپلینگ (Coupling): قطعه‌ای است که برای اتصال دو شفت به یکدیگر استفاده می‌شود.

27- فن (fan): دستگاهی است که هوا را به جریان می‌اندازد و همینطور جهت کشیدن هوا، دمیدن هوا یا گردش هوا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

28- تابلو برق (Electrical panel): محفظه‌ای برای نصب تجهیزات الکتریکی است.

بیشتر بخوانید: تابلو برق صنعتی چیست؟

29- لامپ(lampe) : نوعی منبع روشنایی مصنوعی است که توسط قطعات و تجهیزاتی در یک شیشه قرار داده شده اند و از آن جهت تبدیل انرژی الکتریکی به روشنایی استفاده می کنند.

30- چراغ سیگنال (Signal lights): یک نوع لامپ هشدار است که در تابلو برق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

31- مولتی متر (multimeter) یا مولتی تستر (multitester) یا آوومتر (avometer) برای اندازهگیری چندین کمیت الکتریکی مانند جریان، ولتاژ، مقاومت، ظرفیت خازن و… به کار می رود.

32- تایمر یا زمان سنج (Timer): نوعی ساعت است که برای اندازه گیری بازه های زمانی به کار می رود.

33- فتوسل یا حسگر نوری یا فوتودیتکتور (photodetector): وسیله‌ای است که نسبت به نور حساس است و با برخورد شعاع های نوری با صفحه آن از خود ولتاژ تولید می‌کند.

34- بست کمربندی: نوعی کمربند پلاستیکی جهت نگه داشتن چند کابل یا چند جسم در کنار یکدیگر می‌باشد.

35- مبدل یا ترارسان یا ترنسدیوسر :(transducer چیزی است که انرژی را از نوعی به نوع دیگر تبدیل می‌کند.

36- کابل لن LAN: کابلی است که برای اشتراک گذاری، تبادل داده و متصل کردن به شبکه های LAN کاربرد دارد.

37- میکرو سوئیچ (microswitch): نوعی کلید است که با فشار فیزیکی بسیار کوچک تحریک می شود.

38- کانکتور (connector): ریشه این واژه از کلمه connect گرفته شده است که به معنای اتصال است و برای اتصال بخش‌های مختلف مدارات به کار می‌رود.

39- شینه مسی: تمامی سیم‌ها، کابل‌ها، ژنراتورها و ترانسفورماتورهای یک نیروگاه توسط یک رسانا به نام شینه یا باس بار در هر فاز بهم متصل می‌شوند.

40- برق یا الکتریسیته(electricity) : به مجموعه پدیده‌های فیزیکی که دارای خاصیت بار الکتریکی است.

41- هیدرولیک (hydraulic): از کلمه یونانی هیدرو (hydro) گرفته شده و به معنی جریان حرکت و انتقال مایعات می باشد.

42- پنوماتیک (pneumatic): از واژه پنوما به معنی هوا و باد گرفته شده که به ایجاد نیروی مکانیکی می‌پردازد.

43- گلند: وسیله ای است که از آن برای اتصال کابل به جعبه تقسیم استفاده می شود.

44- فیش موزی: برای انتقال ولتاژ و جریان و اندازه‌گیری داده‌های الکتریکی از این وسیله استفاده می‌شود.

45- پمپ یا تلمبه (PUMP): وسیله‌ای برای جا به جایی گازها، سیالات و مایعات به روش مکانیکی است.

46- دیمر(DIMMER) : یک مدار الکترونیکی است که روشنایی یک لامپ را تغییر می‌دهد.

47- آلارم (ALARM): به وجود آمدن شرایط غیر عادی در مدار و به صدا در آمدن آژیر.

48- باتری (BATTERY): وسیله‌ای است که از یک یا چند سلول الکتروشیمیایی جهت تامین انرژی دستگاه‌های الکتریکی استفاده می‌شود.

49- ترانسفورماتور (TRANSFORMATEUR) یا ترنسفورمر (TRANSFORMER): وسیله ای است که انرژی الکتریکی را بین دو یا چند سیم پیچ و از طریق القای الکترومغناطیسی منتقل می‌کند.

50- ترمومتر: درجه حرارت را اندازه‌گیری می‌کند.

51- خطوط انتقال: جهت انتقال جریان برق، جهت تبادل اطلاعات و جهت تبادل پیام استفاده می‌شوند.

52- فازمتر: وسیله‌ای است که وجود برق یا بی برق بودن را توسط لامپ مخصوص داخلش شناسایی می‌کند.

53- کنتور: انرژی اکتیو و راکتیو را اندازه‌گیری می‌کند.

54- توزیع قدرت (POWER DISTRIBUTION): شبکه‌ای از اجزای الکتریکی است که برای انتقال، تامین و استفاده از توان الکتریکی به کار می‌رود.

55- مهندسی برق قدرت (Power Electrical Engineering): یکی از شاخه‌های اصلی مهندسی برق است که با سیستم‌های قدرت مانند تولید، انتقال، توزیع توان الکتریکی، تبدیل انرژی الکتریکی و… سرو کار دارد.

56- صنعت برق (Power Industry): شامل انتقال، توزیع، تولید و فروش نیروی برق به عموم مردم و کارخانه‌های صنعتی است.

57- ضریب توان (Power Factor): اصطلاحی است که به نسبت توان واقعی به توان ظاهری گفته می‌شود و مقداری بین صفر و یک دارد.

58- جریان متناوب یا AC (Alternating Current): جریان الکتریکی است که بر خلاف جریان مستقیم که مقدار آن ثابت است، مقدار و جهتش به صورت متناوب و در حال تغییر است.

59- یاتاقان: برای جلوگیری از شکستگی و پوسیدگی در حالت حرکت و اصطکاک میل لنگ و دسته پیستون در داخل موتور از این وسیله استفاده می‌شود.

60- آرمیچر (Armature): بخشی از موتور الکتریکی است که به آن ولتاژ ورودی اعمال می‌شود یا بخشی از ژنراتور است که در آن ولتاژ تولید می‌شود.

61- سیم پیچی (Electromagnetic coil): اگر یک هادی جریان الکتریکی را به صورت دایره شکل با مراکز مشترک بپیچیم یک نوع ساده ای از سیم پیچ را خواهیم داشت.

62- میدان مغناطیسی: با جریان الکتریکی از سیم پیچ، درون و اطراف آن میدان مغناطیسی پدید خواهد آمد.

63- قطعی برق یا خاموشی (Power Outage): به از دست رفتن کوتاه یا بلند مدت توان الکتریکی در یک منطقه گفته می‌شود.

64- بوستر پمپ (booster pump): بوستر پمپ مجموعه‌ای از یک تا چند پمپ است که به شکل موازی در کنار هم جهت تامین آب در ساختمان‌هایی که سطح فشار لازم را ندارند کار می‌کنند.

65- وقفه (interrupt): یک سیگنال است که به توجه و پاسخ cpu نیاز دارد. هنگامی که یک وقفه رخ می‌دهد، پردازنده عملیات جاری خود را متوقف می‌کند تا به درخواست وقفه رسیدگی کند.

66- مغناطیس دائم (permanent magnet): یا آهنربای دائم قطعه ای از فولاد سخت و یا دیگر مواد مغناطیسی است که تحت اثر میدان های شدید مغناطیس شده و این اثر را برای مدت طولانی در خود حفظ می‌کنند.

67- استرین گیج: مقاومتی حساس به دما وفشار است که در لودسل و برخی سنسورهای دما استفاده می‌شود.

68- کاویتاسیون: اگر در پمپ‌ها راه‌اندازی سریع داشته باشیم ممکن است در قسمت پشت پره‌ها یا قسمت‌هایی از پایپ حباب‌هایی ایجاد شود که باعث زنگ زدگی یا خوردگی پره شود به این پدیده کاویتاسیون گفته می‌شود.

69- Reliability: مشخص می‌کند که سنسور ما در یک شرایط خاص و از پیش تعیین شده تا چه بازه زمانی می‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد و چه مقدار قابلیت اطمینان به ما می‌دهد.

70- Accuracy: دقت سنسور ما را مشخص می‌کند. در واقع اگر مقادیر اندازه‌گیری شده به مقدار واقعی نزدیک باشد و پراکندگی نداشته باشد، می‌گوییم که سنسور ما دارای دقت است و نکته مهم این است که با کالیبره کردن نمی‌توان دقت را بالا برد.

71- Precision: صحت یا درستی سنسورها را مشخص می‌کند .ممکن است سنسور ما دقت داشته باشد اما صحت نداشته باشد. یعنی مقادیر اندازه٬گیری شده در نقطه‌ای متمرکز باشند اما نه نقطه درست که با کالیبره کردن می‌توان صحت سنسور را بالا برد.

72- کالیبراسیون: به تنظیم کردن وسیله اندازه‌گیری جهت بالا بردن صحت در اندازه‌گیری کالیبراسیون می‌گویند که این کار در بعضی سنسورها با یک پیچ تنظیم انجام می‌شود و در بعضی دیگر این کار باید از طریق برنامه انجام شود.

73- فشار خلا: به فشاری که در فضایی عاری از ماده وجود دارد فشار خلا می‌گویند و فشارهای دیگر نسبت به فشار خلا سنجیده می‌شوند.

74- فشار مطلق: به اختلاف فشاری که بین یک محیط خاص و محیط خلا وجود دارد فشار مطلق می‌گویند.

75- فشار اتمسفر: به فشاری که روی سطح آزاد دریاها وجود دارد فشار اتمسفر می‌گویند که تقریبا معادل یک بار فشار است.

76- فشار نسبی یا فشار گیج: به اختلاف فشاری که بین یک محیط خاص و فشار اتمسفر وجود دارد فشار نسبی یا گیج می‌گویند.

77- فشار تفاضلی: به اختلاف فشاری که بین دو نقطه خاص وجود دارد فشار تفاضلی نامیده می‌شود.

78- MCB یا miniature circuit breaker: که به اختصار به آن کلید مینیاتوری گفته می‌شود که کار قطع و وصل جریان و محافظت مدار از اتصال کوتاه و اضافه بار را به عهده دارد که در تایپ‌های مختلف وجود دارد و رنج‌های 5 تا 100 آمپر را شامل می‌شود.

79- MCCB یا Compact molded case circuit breaker: که به اختصار به آن کلید کامپکت گفته می‌شود، مانند کلید مینیاتوری کار قطع و وصل جریان و محافظت مدار از اتصال کوتاه و اضافه بار را به عهده دارد و امکانات بیشتری نسبت به کلید مینیاتوری دارد و در رنج های توانی 15 تا 2500 آمپر ساخته می‌شود.

80- ترنسدیوسر: وسیله‌ای که یک سیگنال غیراستادارد را به یک سیگنال الکتریکی استاندارد تبدیل می‌کند.

81- ترنسمیتر: وسیله‌ای که وظیفه انتقال سیگنال الکتریکی استاندارد را برعهده دارد.

82- فلو سوییچ: وسیله‌ای که در سر مسیر عبور فلو نصب می‌شود و اگر فلو از یک مقدار خاص کمتر یا بیشتر شود کنتاکتش قطع یا وصل می‌شود.

83- گیج: وسیله‌ای است که مقدار دما، فشار فلو و… را به صورت لوکال و محلی نشان می‌دهد.

83- پوزیشن داخلی: در موشن کنترلرها و سرووها اگر پوزیشن درون خود کنترلر تنظیم شود و از کنترلر خارجی به کنترلر فرستاده نشود، از پوزیشن داخلی استفاده کرده‌ایم.

84- پوزیشن خارجی: در موشن کنترلرها و سروو ها اگر پوزیشن از کنترلر خارجی به کنترلر فرستاده شود از پوزیشن خارجی استفاده می‌کنیم.

85- تسلا: یک تسلا بزرگی میدان مغناظیسی است که اگر به صورت عمود بر یک سیم به طول یک متر که حامل جریان یک آمپر است وارد شود. نیرویی به اندازی یک نیوتون بر آن سیم وارد می‌کند. این نیروی مغناطیسی بنای ساخت تمامی موتورهای الکتریکی است.
ترموکوپل: وسیله‌ای جهت اندازه‌گیری دماست که از دو فلز غیر همجنس ساخته شده است و دما را بر حسب میلی ولت به ما نشان می‌دهد

86- RTD یا Resistance temperature detector: وسیله‌ای جهت اندازه‌گیری دماست که از یک مقاومت متغیر برای اندازه‌گیری دما استفاده می‌کند که در دو نوع NTC و PTC ساخته می‌شوند.

87- NTC یا Negative temperature coefficient: سنسور دمایی است که با افزایش دما مقاومتش کم می‌شود.

88- PTC یا Positive temperature coefficient: سنسور دمایی است که با افزایش دما مقاومتش زیاد می‌شود.

89- سنسور التراسونیک: سنسوری جهت اندازه‌گیری فاصله است که اساس کار آن استفاده از امواج مکانیکی و صوتی است.

90- لیمیت سوییچ: سنسور حدی می باشد که به صورت مکانیکی تحریک می‌شود و در جاهایی مثل محورهای cnc و پرینتر های سه بعدی و… جهت اطمینان از رسیدن دستگاه به انتهای محور استفاده می‌شود.

91- سنسور Proximity؛ به مجموعه سنسورهایی که برای تشخیص شی، نیاز دارند که در مجاورت جسم قرار گیرند مثل سنسور القایی و خازنی و…

92- سنسور القایی: نوعی سنسور مجاورتی است که حساس به فلز است و در اندازه‌های کمتر از چند سانتیمتر کار تشخیص جسم را انجام می‌دهد.

93- سنسور خازنی: نوعی سنسور مجاورتی است که تقریبا حساس به همه اجسام است. میزان حساسیت آن به ضریب دی الکتریک اجسام مرتبط است.

94- استاندارد NEMA: انجمن ملی تولیدکنندگان تجهیزات الکتریکی بزرگترین انجمن تجاری در خصوص تولید تجهیزات الکتریکی در ایالات متحده آمریکا است. این شرکت در سال 1926 در آمریکای شمالی تاسیس شده است و استانداردهای مربوط به محصولات الکتریکی را منتشر می‌کند و در صنعت اتوماسیون در بسیاری از موارد باید به این استاندارد مراجعه کرد.

95- استاندارد ECA: یکی از سازمان‌های واقع در اروپا است که برای موتورها استانداردهای الکتریکی و مکانیکی را در سرتاسر جهان منتشر می‌کند. در اغلب کشورها دینام‌های مورد استفاده با استاندارد IEC شناخته می‌شوند.

96- استاندارد ISA یا Instrument society of America: که اصطلاحا «آی زا» خوانده می‌شود. استاندارد انجمن ابزاردقیق آمریکا است که یکی از مهم‌ترین مراجع استانداردی در اتوماسیون وابزار دقیق است.

97- فلنج: قطعه‌ای دیسکی شکل است که سوراخ‌هایی جهت پیچ ومهره کردن روی آن قرار دارد وبرای اتصال برخی ادوات ابزار دقیق به پایپ استفاده می‌شود.

98- استنلس استیل: همان فولاد ضد زنگ است. بسیاری از ادوات ابزار دقیق که با سیال در ارتباط هستند به صورت استاندارد باید از این جنس ساخته شوند.

99- Prg20: کابل دانلود دلتا است که بر روی بستر فیزیکی RS-232 کار انتقال دیتا را انجام می‌دهد.

100- EMR یا Electro mechanical relay: به رله‌هایی گفته می‌شود که برای قطع و وصل جریان از بوبین و کنتاکت مکانیکی استفاده می‌کنند.

101- SSR یا Solid state relay: رله‌های حالت جامد به رله‌هایی گفته می‌شود که برای قطع و وصل جریان قطعه‌ای مکانیکی ندارند و از خاصیت اشباع مواد سیلیکونی استفاده می‌کنند.

102- هیتر تابلویی: جهت گرم کردن تابلو استفاده می‌شود. در تابلوهایی که در محیط سرد نصب می‌شوند و یا ممکن است در محیطی با رطوبت بالا نصب شوند و یا رطوبت کندانس وجود دارد مثل کارخانجات مواد غذایی جهت جلوگیری از ایجاد قطرات آب درون تابلو، باید تابلو گرم نگه داشته شود.

103- ET200: نوعی remote/o در تجهیزات زیمنس است و زمان‌هایی که تعداد ورودی و خروجی‌های ما زیاد و دور از کنترلر قرار دارند،‌ تجهیزات فیلد را به آن وصل می‌کنیم و تمامی دیتا را به صورت شبکه به کنترلر می‌فرستیم.

104- پتانسیومتر: مقاومت متغیری است که توسط یک المان خارجی میزان مقاومتش از صفر تا مقدار حداکثر خود تغییر می‌کند.

105- هارمونیک: به امواج سینوسی که در دل موج اصلی قرار دارند هارمونیک می‌گویند. هارمونیک ها، فرکانسی بیشتر از فرکانس موج اصلی دارند، اما دامنه آنها کمتر است.
هارمونیک‌ها امواج مزاحمی در شبکه هستند و ما سعی در به حداقل رساندن آنها داریم

106- توان ظاهری: توانی که حاصل جمع برداری توان‌های اکتیو و راکتیو است.

107- VISCOSITY: همان چسبندگی سیال است. پارامتری است که میزان مقاومت سیال را در مقابل جاری شدن نشان می‌دهد هر چه ویسکوزیته زیادتر باشد، ما دبی کمتری خواهیم داشت.